Η επιβολή δασμών από τον Ντόναλντ Τραμπ στην αρχή της δεύτερης θητείας του ως Προέδρου των ΗΠΑ προκαλεί έντονες αντιδράσεις και κλυδωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία. Ο Τραμπ, με στόχο να αντιμετωπίσει το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, επέβαλε δασμούς σε εισαγόμενα προϊόντα από διάφορες χώρες, κυρίως την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Το Εμπορικό Έλλειμμα και η Αντίδραση του Τραμπ

Ο Τραμπ είναι της άποψης ότι το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, που αγγίζει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, είναι μη βιώσιμο και αποτελεί μια τεράστια απειλή για την αμερικανική οικονομία και ανεξαρτησία. Θεωρεί ότι οι δασμοί είναι απαραίτητοι για να προστατεύσουν τις αμερικανικές επιχειρήσεις από τον αθέμιτο ανταγωνισμό και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ καταλαβαίνει ότι αυτό που γίνεται με το εμπόριο δεν μπορεί να συνεχιστεί. Αν συνεχιστεί έτσι, θα φαλιρίσει το μαγαζί, για να το πούμε πιο απλά. 

Το Εμπορικό Έλλειμμα ως Αποτέλεσμα των Εισαγωγών

Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η χώρα εισάγει πολύ περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες απ’ όσα εξάγει. Αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα για να αγοράσουν προϊόντα από άλλες χώρες απ’ όσα κερδίζουν από την πώληση των δικών τους προϊόντων σε αυτές τις χώρες. Η διαφορά στο ισοζύγιο είναι ένα τρισεκατομμύριο δολάρια τον χρόνο.

Εδώ να πω κάτι ενδιαφέρον: Όλο το χρέος του αμερικανικού κράτους είναι ίσο με το άθροισμα των εμπορικών ελλειμμάτων του τα 30 τελευταία χρόνια. Γιατί, όπως γίνεται και στην Ελλάδα, η κυβέρνηση δανείζεται χρήματα και μετά τα δανείζει στους ιδιώτες και στις επιχειρήσεις, οι οποίοι τα χρησιμοποιούν για να αγοράσουν εισαγόμενα προϊόντα.

Είναι όμως μόνο οι δασμοί;

Οι δασμοί αποτελούν μόνο ένα μέρος της ευρύτερης εικόνας του διεθνούς εμπορίου. Το πραγματικό ερώτημα δεν έχει να κάνει μόνο με το ύψος των δασμών, αλλά και με την ευκολία με την οποία τα προϊόντα μπορούν να μετακινηθούν από τον παραγωγό μιας χώρας που εξάγει μέχρι να φτάσουν στον καταναλωτή της άλλης χώρας που εισάγει. Η γραφειοκρατία, οι καθυστερήσεις στα λιμάνια και οι διάφοροι φόροι στην πορεία μπορούν να αυξήσουν σημαντικά το κόστος των προϊόντων και να αποθαρρύνουν τις εξαγωγές μιας χώρας προς μια άλλη. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι μόνο εάν η Κίνα έχει πιο πολλούς δασμούς προς την Αμερική ή αν οι Αμερικανοί βάζουν πιο πολλούς δασμούς στην Κίνα ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πραγματικό ερώτημα είναι πόσο εύκολο είναι να πωληθεί ένα προϊόν το οποίο φεύγει από το λιμάνι Α και πάει στο λιμάνι Β και πόσο πιο ακριβά το παίρνει ο καταναλωτής στο λιμάνι Β σε σύγκριση με τον καταναλωτή στο λιμάνι Α.

Οι Επιπτώσεις στους Καταναλωτές και στις Επιχειρήσεις

Οι δασμοί και οι άλλες εμπορικές δυσλειτουργίες έχουν άμεσες επιπτώσεις στους καταναλωτές, οι οποίοι πληρώνουν υψηλότερες τιμές για τα εισαγόμενα προϊόντα. Επίσης, επηρεάζουν τις επιχειρήσεις, όπως η Apple, η οποία παράγει το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων της στην Κίνα. Ας δούμε όμως τι συμβαίνει εδώ: όταν ένας μεγάλος παραγωγός όπως η Apple, που πουλάει προϊόντα στην Αμερική, έχει το των 90% των εργοστασίων της στην Κίνα και φέρνει τα προϊόντα από την Κίνα στην Αμερική, υπάρχει πρόβλημα. Οπότε τι κάνει  ο Τραμπ; Ταρακουνάει τη βάρκα και, όταν ταρακουνάς τη βάρκα, βάζεις δύναμη και προκαλείς πραγματικά ταρακουνήματα, τέτοια που να υποχρεώσουν μια εταιρεία όπως η Apple να φέρει πολλά από τα εργοστάσια που έχει στην Κίνα πίσω στην Αμερική.

Η Αβεβαιότητα και οι Κλυδωνισμοί

Οι δασμοί που επέβαλε ο Τραμπ δημιούργησαν αβεβαιότητα στην παγκόσμια οικονομία, προκαλώντας κλυδωνισμούς στις αγορές και στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των χωρών. Η έκβαση αυτής της πολιτικής είναι ακόμα αβέβαιη, καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως οι αντιδράσεις των άλλων χωρών και οι αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. 

Γεωπολιτικές Διαστάσεις

Πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις, οι δασμοί από τις ΗΠΑ έχουν και γεωπολιτικές διαστάσεις. Ο εμπορικός πόλεμος με την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση επηρέασε τις σχέσεις μεταξύ των χωρών και δημιουργήθηκαν νέες συμμαχίες και αντιπαλότητες. Είναι πολλοί ωστόσο οι παράγοντες που συνθέτουν αυτό το παζλ: οι παραγωγοί, οι έμποροι, οι πολιτικοί, και γενικά άνθρωποι που έχουν συμφέροντα − η Δυτική ελίτ έχει πολλά συμφέροντα στην Κίνα επειδή έχει κερδίσει πολλά απ’ αυτήν. Δεν ξέρεις λοιπόν ακριβώς προς τα πού θα πάει η βάρκα.  Αυτό που μπορώ να πω σίγουρα είναι ότι ο Τραμπ κουνάει τη βάρκα για να δει τι μπορεί να συμβεί και τι μπορεί να γίνει, ώστε να αλλάξει η κατάσταση. Δηλαδή: α) το τεράστιο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ, β) το ότι οι ΗΠΑ εξαρτώνται σε τεράστιο βαθμό από άλλες χώρες, και ιδιαίτερα όσον αφορά βασικά προϊόντα, όπως φάρμακα από την Κίνα. Αυτό το πρόβλημα, βέβαια, το έχει όλος ο Δυτικός κόσμος, που επαναπαύεται ζώντας με δανεικά και πουλώντας γη και ύδωρ σε πληθυσμούς άλλων χωρών, ενώ νομίζει ότι περνά καλά, τουλάχιστον για την ώρα.

Η Πολυπλοκότητα των Δασμών και του Εμπορίου

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι οι δασμοί αποτελούν μόνο μια πτυχή του ευρύτερου προβλήματος στο εμπόριο. Όταν αναφερόμαστε σε δασμούς, εννοούμε συνήθως το επιπλέον κόστος που επιβάλλεται σε ένα προϊόν κατά την εισαγωγή του. Για παράδειγμα, ένα προϊόν που κοστίζει 100 ευρώ στο λιμάνι της αφετηρίας μπορεί να επιβαρυνθεί με δασμό 50% κατά την εισαγωγή του σε μια άλλη χώρα, αυξάνοντας την τιμή του στα 150 ευρώ. Ωστόσο, αυτή είναι μια απλοϊκή προσέγγιση. Και αποτελεί το ένα θέμα. Το άλλο θέμα είναι: πόσο εύκολο μπορεί να πάει αυτό το προϊόν στον καταναλωτή, στον προορισμό του. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να εξετάζουμε μόνο το ύψος των δασμών, αλλά και την ευκολία και την ταχύτητα με την οποία τα προϊόντα διακινούνται. Γιατί και το να μπλοκάρεις προϊόντα στην πορεία, όπως κάνουν πολλά κράτη, είναι ένα άλλο είδος «δασμού». Έτσι λειτουργούν πολλά κράτη, ιδιαίτερα όσον αφορά τα αμερικανικά προϊόντα. Δηλαδή, σε πολλά κράτη, για να πάρεις αμερικανικό προϊόν, πρέπει να περιμένεις και θα το πληρώσεις πανάκριβα, κι αυτό συμβαίνει διότι πολλά κράτη, ενώ θέλουν να πουλάνε τα προϊόντα τους στην αμερικανική αγορά, δεν θέλουν να κάνουν πολλές εισαγωγές από την Αμερική.

Γραφειοκρατία και Καθυστερήσεις

Στο πλαίσιο αυτό, η γραφειοκρατία, οι καθυστερήσεις και οι διάφοροι φόροι μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τον χρόνο και το κόστος μεταφοράς των προϊόντων. Ένα προϊόν που εισάγεται στην Κίνα μπορεί να καθυστερήσει για μήνες στο τελωνείο λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών κατά λάθος εξεπίτηδες, αυξάνοντας το κόστος του και μειώνοντας την ανταγωνιστικότητά του.

Δίκαιο Εμπόριο: Μια Εναλλακτική Πρόταση

Σε αντίθεση με το ελεύθερο εμπόριο, που εγώ το θεωρώ οξύμωρο λόγω των διαφορετικών νομοθεσιών και συνθηκών παραγωγής μεταξύ των χωρών, προτείνω το δίκαιο εμπόριο ως την πιο σωστή και βιώσιμη λύση (βλέπε τους λόγους στο βιβλίο «Η Ευφυΐα – Τα 65 Χαρακτηριστικά της», εκεί το προτείνω). Στο δίκαιο εμπόριο επιδιώκεται η ισορροπία στις συναλλαγές μεταξύ των χωρών, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές τους και προωθώντας την αμοιβαία ωφέλεια. Για παράδειγμα, η Γερμανία μπορεί να στείλει τουρισμό στην Ελλάδα δημιουργώντας έσοδα ενός δισεκατομμυρίου, έτσι η Ελλάδα μπορεί να αγοράσει γερμανικά προϊόντα της ίδιας αξίας, δημιουργώντας μια ισορροπημένη εμπορική σχέση. Και δεν μιλάμε για απόλυτη ισορροπία, στο 100%, ας είναι κατά προσέγγιση,  αλλά να υπάρχει κάποια ισορροπία στις συναλλαγές και να μην εισάγουμε περισσότερα απ’ όσα εξάγουμε.

Επιπτώσεις στην Ελλάδα και η ανάγκη για Δίκαιο Εμπόριο

Οι δασμοί που επέβαλε ο Τραμπ, αν και δεν είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην Ελλάδα, δημιούργησαν ένα κλίμα αβεβαιότητας και ενδεχομένως έπληξαν έμμεσα ορισμένους εξαγωγικούς κλάδους. Όμως το βασικό πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι οι δασμοί του Τραμπ. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες αγοράζει πιο πολλά απ’ όσα πουλάει. Γι’ αυτό τον λόγο, η ανάγκη να στραφεί η Ελλάδα στο δίκαιο εμπόριο είναι επιτακτική, δηλαδή μείωση των ελληνικών εισαγωγών και ενίσχυση των εξαγωγών. Και χρειάζονται κι άλλες βελτιώσεις. Η «γραφειοκρατία» που υπάρχει στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στις τράπεζες, αποθαρρύνει τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Βέβαια, εγώ πιστεύω ότι αυτό γίνεται κατά λάθος εξεπίτηδες. (Στη σελίδα μου στο Facebook μπορείς να βρεις και να κατεβάσεις το άρθρο μου «Το 99% των Ελλήνων δεν έχουν πρόσβαση στο 95% του πλούτου της Ελλάδας»). Η ανάγκη να δοθούν κίνητρα για την δημιουργία εργοστασίων στην Ελλάδα είναι σημαντική, ώστε να ενισχυθεί η εγχώρια παραγωγή. Τέλος, για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα σωστά, πρέπει η Ελλάδα να εστιάσει στα εσωτερικά της προβλήματα, και να μην πετάει το μπαλάκι αλλού με τη δικαιολογία ότι αιτία για όλα είναι τα παγκόσμια προβλήματα. Καμία χώρα της Ευρώπης δεν συρρικνώθηκε όσο η Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια, άρα τα προβλήματά μας δεν είναι «παγκόσμια». Είναι καθαρά ελληνικά.

Θα μου πεις: «Ναι, αλλά πώς θα αλλάξει αυτό το ισοζύγιο εάν εμείς δεν μπορούμε;». Τα πάντα μπορούμε, όλα είναι θέμα γνώσης, κι αυτό προσφέρω στα βιβλία μου.

Ένα παράδειγμα: Στην εταιρεία μου έχω πάνω από 100 κομπιούτερ που δουλεύουν κατά μέσο όρο 20-30 ώρες την εβδομάδα. Εάν δεν έχω χρήματα αλλά πρέπει να «εισαγάγω» κι άλλα κομπιούτερ, τότε, αντί να «εισαγάγω» κι άλλα κομπιούτερ, βρίσκω τρόπο και χρησιμοποιώ τα κομπιούτερ μου 60-80 ώρες την εβδομάδα ή και περισσότερο.

Συμπεράσματα

Ο Τραμπ, με την επιβολή δασμών, επιχειρεί να αναδιαμορφώσει τις εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ και να προστατεύσει την αμερικανική οικονομία. Ωστόσο, οι δασμοί είναι μόνο ένα μέρος της πολύπλοκης εικόνας του διεθνούς εμπορίου. Η διευκόλυνση του εμπορίου, η μείωση της γραφειοκρατίας,  η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και η προώθηση του δίκαιου εμπορίου είναι εξίσου σημαντικά ζητήματα. Οι επιπτώσεις από τους δασμούς αυτούς θα συνεχίσουν να επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία και τις γεωπολιτικές σχέσεις για τα επόμενα χρόνια, όμως μάλλον ήταν η ώρα για κάμποσους κλυδωνισμούς, γιατί αλλιώς η βάρκα θα βούλιαζε. Γενικά, εγώ είμαι της γνώμης ότι ο Δυτικός κόσμος πρέπει να ξυπνήσει, και μάλιστα γρήγορα, γιατί αλλιώς θα μείνει πολύ πίσω. Άσε που χάνει ατομικές ελευθερίες καθημερινά. Ο πόλεμος σήμερα και η καταπίεση γίνονται με τη φτωχοποίηση των ανθρώπων. Ως παρένθεση, στη σοσιαλιστική Ευρώπη της μη ανάπτυξης καμία από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες της δεν έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 100 χρόνια. Δηλαδή δημιουργήθηκαν πάνω από 100 χρόνια πριν. Σκεφτείτε το. Οι μεγάλες και εδραιωμένες ευρωπαϊκές εταιρείες χρησιμοποιούν τον σοσιαλισμό για να σταματούν πιθανό ανταγωνισμό από καινούργιους, ιδιαίτερα των ίδιων των στελεχών τους, οι οποίοι σε μια πιο ελεύθερη αγορά θα ξεκινούσαν δικές τους εταιρείες για να συναγωνιστούν τους παλαιούς.

Προσωπικά πιστεύω ότι όσο πιο πολύ εμπόριο κάνουμε με τα άλλα κράτη τόσο πιο ειρηνικά συνυπάρχουμε και τόσο πιο πολύ ανεβαίνουμε, και οικονομικά και πνευματικά ως άνθρωποι. Όμως το εμπόριο πρέπει να είναι δίκαιο, και έτσι κερδίζουν οι περισσότεροι και όχι μόνο οι λίγοι.

Όσον αφορά τα ΜΜΕ και τον τρόπο με τον οποίο καλύπτουν τους κλυδωνισμούς που προκαλεί η πολιτική του Τραμπ, δεν είναι και τόσο δίκαια. Τα ΜΜΕ προσπαθούν να πουλήσουν πληροφορίες στον κόσμο για να κερδίσουν χρήματα. Άρα, είναι εύκολο ένα ολοκληρωτικό καθεστώς όπως η Κίνα να εξαγοράσει τις πληροφορίες που δίνουν αυτά, κι εμείς στις υποτιθέμενες πιο δημοκρατικές χώρες να τρώμε το κουτόχορτο που μας πασάρουν οι Κινέζοι μέσω των δικών μας πληροφοριακών κέντρων.

Για παράδειγμα, πόσοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ότι ο Τραμπ ξεκίνησε την πίεση προς την Κίνα από το 2018; Και ότι το 2018 το ¼ των εισαγωγών της Αμερικής ήταν από την Κίνα; Μετά από την πίεση που άσκησε ο Τραμπ, και η οποία συνεχίστηκε και επί προεδρίας Μπάιντεν, σήμερα, το 2025, το ποσοστό των αμερικανικών εισαγωγών από την Κίνα είναι μόνο 13%.

Κατά την περίοδο αυτή το Κινεζικό Χρηματιστήριο έπιασε πάτο, γυρίζοντας στο επίπεδο όπου βρισκόταν 20 χρόνια πριν. Και επίσης την ίδια περίοδο συνέβη το «λάθος» με τον κορονοϊό σε κινεζικό εργαστήριο. Τι σχέση έχουν μεταξύ τους όλα αυτά; Ήταν αντιπερισπασμός; Δεν μπορώ να ξέρω εγώ, γράφω μόνο αυτά που βλέπω και μαθαίνω. Γράφω πράγματα που δεν γράφουν άλλοι είτε επειδή δεν έχουν κάνει την αναγκαία έρευνα είτε επειδή δεν μπορούν να βγάλουν άλλα συμπεράσματα πέρα από αυτά που τους σερβίρουν τα ΜΜΕ. Εσύ, ο αναγνώστης, βγάζεις τα δικά σου συμπεράσματα. 

Σας εύχομαι να έχετε Ανοδική Πορεία!

Δρ Αλέξανδρος Αλέμης